İstanbul’da yaşayan vatandaşlar ve diğer vatandaşlar, deprem risklerini anlamak ve kendilerini korumak için araştırmalar yapmaktadır. Bu nedenle, AFAD tarafından yayınlanan İstanbul deprem haritası ve fay hattı haritası oldukça önemlidir.
AFAD Tarafından Yayınlanan İstanbul Fay Hattı Haritası
AFAD, İstanbul’da yaşayan vatandaşlar başta olmak üzere diğer vatandaşlar için İstanbul fay hattı haritasını yayınladı. Bu harita, İstanbul’daki fay hatlarını ve riskli bölgeleri göstermektedir.
İstanbul Deprem Risk Haritası ve Riskli Bölgeleri
Her ilde olduğu gibi, İstanbul’da da deprem risk haritası oldukça önemlidir. AFAD tarafından yayınlanan İstanbul deprem risk haritası, İstanbul’da bulunan riskli bölgeleri göstermektedir. Bu harita, vatandaşların kendilerini korumaları için büyük bir yardımdır.
İstanbul’un Tehlike ve Riskleri
İstanbul’daki yerleşim alanları, altyapı sistemleri ve bina stoğunun farklı tehlikeler karşısındaki zarar görebilirlikleri dikkate alınarak, bu tehlikelere bağlı risk durumları ile ilgili analizler yapılmıştır. Bu bölümde, İstanbul’un maruz kaldığı tehlike ve riskler ortaya konulmuştur.
İstanbul’un Maruz Kalabileceği Riskler
Çalıştay I ve Çalıştay II ile elde edilen veri ve bilgiler ile kurum temsilcileriyle derin mülakat yöntemiyle yapılan toplantılar sonucunda elde edilen bilgiler ışığında, İstanbul’un maruz kalabileceği riskler hakkında bir kanaat oluşmuştur. Bu riskler arasında başta deprem, sel/su baskını/taşkın, yangın, endüstriyel kazalar ve KBRN kazaları, ulaşım kazaları, Kütle hareketleri (heyelan, toprak kayması, kaya düşmesi, istinat duvarı çökmesi), meteorolojik olaylar ve iklim değişikliği kaynaklı afetler, göç ve nüfus hareketliliği, bulaşıcı hastalıklar, çevre kirliliği, siber saldırılar ve toplumsal olaylar ve terör olayları yer almaktadır.
İRAP’a Katkı Sağlayacak Temel Başlıklar
Farklı tehlikeler analiz edilerek İstanbul’un maruz kalabileceği riskler belirlenmiştir. Bu riskler, İRAP’a katkı sağlayacak temel başlıklar olarak ele alınmıştır. İstanbul’da mevcut olan riskler arasında deprem, sel/su baskını/taşkın, yangın, endüstriyel kazalar ve KBRN kazaları, ulaşım kazaları, Kütle hareketleri (heyelan, toprak kayması, kaya düşmesi, istinat duvarı çökmesi), meteorolojik olaylar ve iklim değişikliği kaynaklı afetler, göç ve nüfus hareketliliği, bulaşıcı hastalıklar, çevre kirliliği, siber saldırılar ve toplumsal olaylar ve terör olayları yer almaktadır.
Risk Kavramı ve Yönetimi
Afet ve acil durum yönetimi alanında en önemli alt başlıklardan birisi risk kavramı ve risk yönetimidir. Tehlikelerin belirlenmesi, derlenmesi ve analizi, daha sonra risklerin belirlenmesi ve analizi, sonrasında da zarar azaltma çalışmaları, sürecin en önemli aşamalarını oluşturmaktadır.
Afet Riskinin Önlenmesi
Modern ve bütünleşik afet ve acil durum yönetiminin en önemli amacını oluşturan afet riskinin önlenmesi konusu, uzun dönemde tehlikeli durumları ve bunların etkileri nedeni ile oluşabilecek can ve mal kaybını azaltmayı veya ortadan kaldırmayı amaçlayan, sürekliliği olan aktiviteleri ve önlemleri kapsamaktadır.
Analiz ve Değerlendirme
Bu bağlamda; tehlike, risk ve zarar azaltma konularıyla ilgili olarak analiz ve değerlendirme başlığı altında literatürde çok sayıda çalışma bulunmaktadır. Bunların bir kısmı çok detaylı ve mühendislik yaklaşımı ile tasarlanmış, bir kısmı da sosyal bilimler bakış açısı ile konuyu ele alan yaklaşımlar olarak sınıflandırılabilir.
IRAP Çalıştayları ve Yaklaşım
IRAP kapsamında gerçekleştirilen iki çalıştayda, bazı uluslar arası yaklaşımların İTÜ Afet Yönetim Enstitüsü tarafından yerelleştirilmesi ile oluşturulan bir yaklaşım kullanılmıştır (Gary Scook, Index for Risk Management INFORM Concept and Methodology Report-Version 2017). Kullanılan metodoloji, iyileştirme çalışmalarını da kapsayacak biçimde tasarlanmış, afet sonrası yapılacak faaliyetler için de bir kaynak olarak kullanılabilecektir.
İstanbul Kuzey Anadolu Fayı (KAF) ve Özellikleri
Dünyada En Aktif Fay Hatlarından Biri: İstanbul Kuzey Anadolu Fayı (KAF)
KAF’ın Konumu ve Yapısı: Sağ-Yanal Atılımlı Bir Fay
KAF’ın Oluşumu ve Atımı: Sağ Yönlü Doğrultu Atımlı Fay
Çok Sayıda Fay İçeren Bir Fay Zonu: İstanbul Kuzey Anadolu Fayı (KAF)
Marmara Denizi Bölgesinin Tektoniği ve Faylanmaları
Marmara Denizi’nin Çek-Ayır Havzası Oluşumu
Marmara Denizi İçindeki Fayların Deseni
Marmara Denizi Bölgesindeki Aktif Tektonik ve Faylanma: KAF ve Yerel Bölgenin Oluşumu
- “Anadolu’nun kuzeybatısındaki Marmara Denizi bölgesinin aktif tektoniği, sismik yüzey faylanmaları ile birçok büyük deprem üreten KAF tarafından domine edilmektedir. KAF’taki sağ yanal faylanma İzmit’in batısına kadar devam etmekte, ancak Marmara Denizi’nde birkaç paralel alt kol üzerine dağılmaktadır. Marmara Denizi’ndeki sismik yansıma araştırmaları, büyük normal bileşenlere sahip birçok fay ortaya çıkarmakta ve normal faylanma mekanizmalı depremler görülmektedir.”
- “Marmara Denizi, KAF ın oluşturduğu bir çek-ayır havzasıdır. Anadolu Levhası ve Avrasya Levhası arasındaki transform sınırı olan Ganos Fayı ile İzmit’in batısındaki İzmit Fayı arasındaki alanda bu yerel bölge oluşmuştur.”
- “Marmara Denizi içindeki fayların deseni karmaşıktır. İstanbul yakınlarında keskin kıvrımı olan bir tek ana fay segmenti vardır. Batıda, fay trendleri batı-doğu yönlü ve doğrultu atımlıdır.”
Doğuda Fayın Hareketi ve Muhtemel Nedenleri
Doğuda, fayın kuzeybatı-güneydoğu doğrultulu ve hem normal hem de doğrultu atımlı hareket ettiğine dair kanıtlar vardır. Potansiyel bir sebep olarak, Çınarcık havzasını sınırlandıran fayın hareketi veya Adalar’ın güneyinde Çınarcık fayının kuzeyinde bulunan fay bölümünün hareketi düşünülebilir.
Kuzey Anadolu Fayı ve İstanbul’un Deprem Tehlikesi
Kuzey Anadolu Fayı (KAF), güneyden yılda 25 mm’ye kadar sıkıştırma yapan Arap levhası ve neredeyse sabit Avrasya levhası arasında batıya doğru hareket eden Anadolu levhasının kuzey kısmında yer alan doğrultu atımlı, çok aktif bir fay sistemidir. KAF, İstanbul’un yaklaşık 20 km güneyinde geçmektedir ve tarihte birçok yıkıcı deprem üretmiştir. Birçok sismolog, 2030 yılına kadar KAF’ın İstanbul’un güneyindeki Marmara Denizi içindeki bölümünde 7,0 ve üzeri büyüklükte bir deprem olasılığının yüksek olduğunu belirtmektedir.
Kuzey Anadolu Fayı ve Tarihi Depremler
Kuzey Anadolu Fayı (KAF), tarihte ve günümüzde birçok yıkıcı deprem üretmiştir. Marmara Denizi bölgesinin son 2000 yıllık uzun dönem sismisitesinin yeniden değerlendirilmesi sonucu büyüklükleri 6,8 ile 7,4 arasında değişen 15 büyük deprem tespit edilmiştir. KAF, İstanbul’un yaklaşık 20 km güneyinde geçmektedir ve Marmara Denizi bölgesindeki deprem riskine dair önemli bir tehdit oluşturmaktadır.
İstanbul’da Deprem Riski ve Etkilenme Bölgeleri
Deprem İstanbul’un tüm ilçeleri için yüksek risk oluşturmakla birlikte; özellikle Adalar, Avcılar, Bahçelievler, Bakırköy, Beylikdüzü, Büyükçekmece, Küçükçekmece, Maltepe, Tuzla, Üsküdar, Zeytinburnu ve Sultanbeyli ilçeleri ve yakın mahalleler olası büyük depremden yoğun olarak etkilenecektir. Bu durumun ana sebepleri olarak; belirtilen ilçelerin faya yakınlığı, yapı stogu taşıyıcı sistem özelliklerinin yetersizliği, zemin koşullarının sıvılaşmaya müsait olması gibi sebepler sayılabilir.
İstanbul’da Deprem Senaryoları ve Hazırlıklar
AFAD koordinasyonunda yapılan İRAP İstanbul çalıştayında, muhtemel ve en kötü senaryo olmak üzere farklı deprem afeti senaryoları üzerinde çalışılmıştır. Bu çalıştayda, ildeki kamu ve özel kurumların katılımıyla gerçekleştirilen araştırmalar, olası depremler için gerekli hazırlıkların yapılması açısından önemlidir. İstanbul, 17 Ağustos 1999 depremi sonrasında gözlerin çevrildiği bir bölgedir ve olası depremler için sürekli olarak araştırmalar yapılması gerekmektedir.
